De ontdekking van…….

Overigens een raar idee om in zeer bekend gebied iets te leren op een plek die je denkt te kennen en dan gewoon weer iets nieuws te zien. Iets waar je jaren zonder het op te merken aan voorbij loopt. In het veen, waar van die bordjes staan met de vermelding dat je dit kwetsbaar gebied niet mag betreden. Onder leiding van André de Bonte (ecoloog Geldersch Landschap) en Karel Hanhart (hydroloog bij bureau Eelerwoude) het veengebied in. Wandelend door een deel van het Wisselse Veen op plekken waar doorgaans niemand komt. En dat is natuurlijk prachtig. In dit gebied is door hydrologische en andere inrichtingsmaatregelen kwel teruggekeerd, wat geleid heeft tot herstel van de originele en bijzondere plantengroei. En kruipend over de grond, zie je planten die je doorgaans niet ziet en vaak onbedoeld en ongemerkt plat trapt. Distels,  bijzondere orchideen, grassoorten, schimmels, maar bijvoorbeeld ook zonnedauw. Ik ken de planten niet bij naam, ben niet zo bekend met de flora in de natuur. Ik geniet van de kleuren, het totaalbeeld, maar vraag me niet hoe een bloem heet (de paardenbloem ken ik, het madeliefje ook, maar dan houdt het snel op!). Aan de deelnemers van de excursie was al te te zien dat de vegetatie bijzonder was. Met fototoestellen, met telefoons gebogen over de kwetsbare plantjes, die als je er wat beter naar kijkt inderdaad iets prachtigs hebben. De bijzondere vegetatie wordt veroorzaakt door de zeer vochtige ondergrond, die …… en daar komt het: veroorzaakt wordt door de grondwaterstand. En dat heeft dan weer iets met dat kleischot te maken.

Die grondwaterstand zit rond de tongerense beek en in het wisselse veen bijna op maaiveldhoogte. Dat wordt veroorzaakt door dat zogenaamd kleischot een restant uit de ijstijd. En daar waren we tijdens de excursie dus naar op zoek. We hebben het kleischot overigens niet gezien, maar wel gevonden. Met een peilstok door het veen.

Leuk om een keer te zien, leuk om een keer mee te wandelen, genietend van het prachtige dat de natuur te bieden heeft. Hoewel de veenplanten en mossen na een paar weken droog- en zonnig weer wit en uitgedroogd zijn, is de grond zompig en als je op je knieën gaat zitten op het op oog droge mos om een foto te maken is je broek vervolgens zeiknat. Tja.... op zoek naar een kleischot. In de ijstijd ontstaan. Het zorgt er voor dat grondwater niet wegstroomt. Een soort ondergrondse dam. Interessant om te weten? Ach.... je kijkt ineens met andere ogen naar het Wisselse veen, waar de vegetatie per perceel verschilt. Het levert mooie en unieke natuur op.

En door het vocht overigens ook erg veel knutten. Dat zijn kleine steekvliegjes die in vochtig gebied gedijen en hun naam erg veel eer aan doen. En.... lieve bewoners van Wissel: "daar heb je in het voorjaar erg veel last van.... en dat gaat niet veranderen". De man van het Geldersch landschap beschreef dat je op een schaal van 5 (pratend over ernst en omvang van het gebied) een dikke vijf scoort. Ze onderzoeken wel wat ze er tegen kunnen doen, maar een remedie is nog niet gevonden. De enige oplossing is het doorbreken van de kleischotten en dat gaat echt niet gebeuren. Het zou de waterhuishouding in het hele gebied overhoop halen. 

Een schrale troost: het is de bedoeling om het veengebied in de komende periode verder te vergroten. Dus de groep mensen die hier last van heeft wordt ook groter. Gedeelde smart, is halve smart moet je dan maar denken. Helaas in het voorjaar dus maar niet met blote armen en benen op je terrasje zitten.  Maar enfin: dat Wisselse veen brengt met zijn unieke vegetatie en waterhuishouding ook iets bijzonders met zich mee.... Die paar steekvliegjes moet je dan maar voor lief nemen, toch?

Afgelopen week werd ik tijdens het sporten in de sportschool niet lekker. Te warm, te enthousiast, te veel inspanning: draaierig van de machines afgestapt, vlekken voor de ogen. Snel op de grond en gaan liggen, maar net niet onderuit. Het scheelde niet veel overigens. Veel water, natte handdoeken op de polsen, in nek en op het voorhoofd. Benen omhoog en langzaam weer op adem komen. De bloedruk of suikerspiegel was niet ok. De personal coach belde zelfs met 112 en ik zag me zelf al in de ambulance verdwijnen, maar gelukkig kwam dat er niet van. Niet goed en niet zo gezond, maar… toch net niet “out” gegaan. De verkoeling van de natte lappen en handdoeken, bracht me weer onder de mensen. Misschien in het vervolg maar gewoon gaan sporten in het wisselse veen. In de openlucht, genietend van de natuur en de prachtige vegetatie. Met zo’n kleischot krijg je een heerlijke koele en vochtige bodem. Mocht je even “out” gaan, dan zorgt de zompige ondergrond voor de noodzakelijke verkoeling en verfrissing… Je weet nooit waar zo’n kleischot goed voor is.

Een tweetal weken later is het feest rond kasteel Vosbergen. Een open lucht film. Deze keer met een zeer bijzondere “filmhuis film”: “La Grande Bellezza”. Echt een fantastische film in een zeer bijzondere omgeving. Alleen voor de ambiance is het al heerlijk om naar de film te gaan op deze prachtige buitenlocatie. Een bezoekje meer dan waard.

Een week later was het Rondje Pontje. Ook al vanuit Heerde. Een fietstocht langs de kleine dorpen van de IJssel. Aan deze kant en aan de overkant en op vele terrassen muziek en optredens. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat wij daar niet aan deelnamen. Wij hadden vrienden te gast en maakten een fietstocht naar Tongeren. Ook mooi. Je zou hier wonen…. Heerde heeft het gewoon!

In de dorpskern van Heerde spelen zich gedurende het gehele jaar activiteiten af. Om eerlijk te zijn past de agenda van de activiteiten niet helemaal op onze prive-agenda. We misten een blues festival rond de muziektent, op Koningsdag kon je niet om aubade, kermis en vrijmarkt heen (onvergelijkbaar met hetgeen zich in Utrecht afspeelt, maar toch..) en eind mei is er dan een heus schaapscheerders festival. Het heeft wat weg van een jaarmarkt en een braderie en meer is het dan ook niet, maar op dat soort momenten zie je toch dat het dorp leeft. Veel toeristen (dat ook of wel), maar.. veel mensen op een kluitje.

Wij ontlopen het een beetje, maar soms lukt dat niet. Op Visit Heerde vind je veel informatie over het programma. Als je echt wil weten wat er op cultureel gebied allemaal te doen is in Heerde, dan moet je medio juni het Heerdelijk festival bezoeken. Het is een feestelijk en cultureel festival in de gemeente Heerde, waarbij tal van culturele organisaties en verenigingen zich presenteren in een mix van muziek, theater, dans en workshops.

Wat leuk is en zeker een aanrader is om het klompenpad te wandelen, wat naar het het kasteeltje is vernoemd. Je loopt langs het kasteel en over het landgoed in de richting van Hoorn (een kleine buurtschap) en Wapenveld (deels over het oude spoor, dat nu een fietspad is). De wandeling voert vervolgens door het Zwolsche bos naar de Tonnenberg en dan weer over de heide terug naar Heerde. Bijzonder mooi en afwisselende natuur. 

Op het landgoed van kasteel Vosbergen staat een vijftal historische gebouwen, waarvan een van de boerderijen een Bed & Breakfast huisvest. Als je een keer Heerde bezoekt en een plek voor een overnachting zoekt. Een aanrader vanwege de bijzondere plek!

Markluiderpad

Het Markluiderpad is een pad dat door het IJsseldal net ten zuiden van Veessen en ten oosten van Heerde loopt. Het is een hoofdzakelijk agrarisch gebied met weilanden en in Markluiden enkele kwekerijen. Gaandeweg de wandeling loop je enkele stukken langs weteringen die zijn gegraven om het water afkomstig van de Veluwe af te voeren. Aan de oostelijke kant zie je de nevengeul die juist zorgt het afbuigen van de dreiging aan die zijde; de IJssel. In een korte blog werd het klompenpad al een keer door mij beschreven.

Horsthoekerpad

Het Horsthoekerpad loopt bijna door mijn woonstraat, maar begint voor mij ook bij de Bonenburg. Voor het gevoel een beetje omlopend op het landgoed (maar dat is echt de moeite waard) door iets wat vroeger een landschapstuin moet zijn geweest naar een verstillende plek aan het kanaal, waar je een prachtig uitzicht hebt op het oude brruggetje. Je loopt uiteindelijk richting A50 en het bos aan de andere kant van de snelweg. Eerst door maisvelden en een boomgaard, langs een watermolen en uiteindelijk dus het bos. Het bekensysteem kan je niet ontlopen. Kleine bruggetjes leiden je over de sprengen en als je dan ineens op de renderklippen staat is het uitzicht fenominaal. Het is een korte verlenging, maar de moeite waard: het bezoek aan het Pluizenmeer in de Dellen. Als het niet te druk is, een plek om in stilte even van de natuur en de rust te genieten. Vervolgens weer terug over de heide richting de A50. Ik schreef er al een keer een blog over. Echt de moeite waard.

Vosbergerpad

Dat is het Vosbergerpad ook. Om er vanaf de Boneneburg te komen, loop je langs het Apeldoorns kanaal richting Hoorn. Letterlijk en figuurlijk langs de rand van Heerde. In de richting van Wapenveld. Je loopt een deel over het oude spoor (de Baronnenlijn) en duikt dan het bos in. Een prachtige wandeling, met heuvels en paden die (zo lijkt het soms) door een bedding van een beek lopen. De Tonnenberg is fantastisch. Ik heb er al een tweetal keer van mijn mijn meegebrachte koffie en lunch genoten met een uitzicht op een divers weidelandschap. Vervolgens loop je door het bos weer richting Heerde, waar je nog even van de Vossenberg kunt genieten (als je dat al niet op de heenweg hebt gedaan). 

Heerde heeft nog twee andere mooie klompenpaden. Daarover later meer!

Sprengen

In Heerde en omgeving bevindt zich een prachtig sprengen landschap. Dit landschap wordt nog steeds gedomineerd door elementen, die in het verleden kunstmatig zijn aangelegd. In de zestiende en zeventiende eeuw is het sprengensysteem gegraven. Dat had een economisch doel. Molens werden aangedreven met waterkracht. Het stelsel van deze sprengenbeken is nog voor een deel aanwezig. In de omgeving van Heerde, niet ver van ons huis is er een prachtig stuk bos vlak bij de renderklippen waar de Sprengen zin te vinden. Dit door mensenhand ontstane landschap, met een grote ecologische en cultuurhistorische waarde, is ook van praktische betekenis. Het beekwater voedt de waterturbine van de molen van Volkers en de gracht rondom kasteel Vosbergen aan de andere kant van Heerde

De Dellen

Een heel mooi bosgebied tussen Epe en Heerde is het gebied van De Dellen. Je vindt hier ook de Ossenstal, waar je na een boswandeling een glas wijn, koffie of warme chocolademelk kan drinken.  Er zijn verschillende routes uitgezet, die bij dit pannenkoekenhuis starten. Oorspronkelijk waren de Dellen een bos- en heidegebied. Daarover liepen belangrijke verbindingswegen. De weg van Zwolle naar Amersfoort en de Hanzeweg van Elburg naar Deventer. Op de kruising van deze weg in De Dellen, werd in 1785 (zo wil het verhaal) een herberg gebouwd.

Het gebied van totaal 435 hectare werd in 1803 eigendom van de patriottengeneraal Herman Willem Daendels uit Hattem. Naast de herberg bouwde hij een buitenplaats. Daarom wordt de parkeerplaats aan de Zuidweg nog steeds Erf van Daendels genoemd. Daendels wilde er landbouw bedrijven maar dat bleek kansloos op de arme zandgrond. Hij plantte er ook bomen en die deden het goed. In 1851 werd de weerkundige professor Chr. H.D. Buys Ballot eigenaar van het gebied. Zijn zoon plantte er uitheemse boomsoorten en legde een park aan. Hij werd begraven in een graftombe op De Dellen.

Zwolse Bos

Een van de klompenpaden loopt vanaf Heerde door het Zwolse Bos. Het Zwolse bos is een populair wandelbos met fraaie eiken- en berkenlanen, afgewisseld met heuvelachtige heideveldjes, gelegen tussen de dorpen Heerde, Wapenveld en Wezep. Begin vorige eeuw werd de heide grotendeels verruild voor bos.

Het Zwolse Bos dankt haar naam aan de waterwinning voor de stad Zwolle. Vanaf 1892 tot 1960 werd het Veluwse drinkwater naar Zwolle gepompt. Het huidige bos is nu ruim 100 jaar oud en bestaat vooral uit ruisende naaldbossen, grote douglas-sparren, lanen, vennen, en een prachtig groot glooiend heideveld met een top van wel 40 meter hoog, de Tonnenberg.

Het dorpsgezicht van Heerde wordt al eeuwen bepaald door de toren van de Johanneskerk. De toren en een deel van het koor stammen uit de 15e eeuw. Op deze plek stond echter in 1176 al een kerkgebouw. De toren heeft in de loop der eeuwen blijkbaar wel een gedaantewisseling ondergaan. In oude illustraties van de kerk is dat duidelijk op te maken. De kerk ligt in het midden van het dorp in Heerde.

In 1841 en 1923 is het kerkgebouw vergroot. Het schip van de kerk werd in z'n geheel afgebroken en herbouwd in een kruisvorm met korte armen. Ook werd het dak verhoogd en de entrees vergroot. Achter de preekstoel werd een houten wand met bovenin glas in lood geplaatst.

De kerk kent twee klokken, die de klokken hebben vervangen die in de jaren 1940-45 door de bezetter zijn opgeëist. In 1970 werd een carillon in de toren geplaatst, dat uit 18 klokken bestaat.

Al in 1571/1572 wordt gesproken over een orgel in deze kerk. Het tegenwoordige orgel is gebouwd in 1843-1845. Het is een prachtig orgel in een prachtige traditionele kerk. De Nederlands Hervormde Johanneskerk is een rijksmonument sinds 2001. 

De gereformeerde Ontmoetingskerk aan de Kanaalstraat staat sinds de verbouwing in 1998 bekend onder deze naam, maar het gebouw bestaat al sinds 1919. Niet zo beeldbepalend als de Johanneskerk, maar.... toch opvallend door z'n karakteristieke torens met de groene daken. Het gebouw verving een eerdere kerk uit 1870, die te klein was geworden.  

Wij zijn lid geworden van deze kerk. Sinds juni van dit jaar kerken we in deze gemeente.  Tijdens een welkom voor nieuwe gemeenteleden (begin oktober) ontvingen we een boek dat ter ere van het 100 jarige bestaan van het kerkgebouw geschreven werd door Peter Bakker.

De kerk heeft een Reil orgel, hoewel dat niet altijd zo is geweest. In het boek van Peter Bakker wordt uitgebreid ingegaan op het ontstaan van de kerk, waar het begin zich afspeelde in Hattem. Het voert te ver om op deze plek de hele ontstaansgeschiedenis nog een keer te herhalen, maar het is leuk om te zien dat de gemeente in haar ontstaansgeschiedenis in de regio Hattem, Heerde, Oene ontstaan en dat ook het landgoed Tongeren (vlakbij Wissel) wordt genoemd als plek waar aan huis kerk werd gehouden. 

Eén van de oudste vrijgemaakt gereformeerde kerken in Nederland is de Eben Haëzerkerk aan de Bonenburgerlaan. Het gebouw stamt uit 1840. Het orgel stamt al uit 1770 en werd in 1905 in dit kerkgebouw geplaatst. In dit gebouw hebben ook de voorlopers van de huidige Ontmoetingskerk onderdak gehad.

De Kruiskerk van de Vrije Evangelische Gemeente aan de Van Dijklaan stamt uit 1938 en bevindt zich iets van 250 meter van ons huis. De kerk onderging een ingrijpende verbouwing in 1985. Toen werd ook het monumentale pijporgel gekocht, dat dateert uit 1897.

Aan de Acacialaan staat (ook 250 meter van ons huis) de Christelijk gereformeerde Rehobothkerk. Deze is op 4 juli 1968 in gebruik genomen, als vervanging van het kerkje aan de Bonenburgerlaan. Dit kerkje bestaat nog, maar doet nu dienst als woonhuis. Het orgel stamt uit 1969. In 2002 een nieuw deel aangebouwd met onder andere twee zalen.

De Julianakerk van de Vrijzinnige geloofsgemeenschap aan de Julianalaan is in 1929 in gebruik genomen. Het Flentroporgel is gebouwd in 1942.  Eénmaal per twee weken is er een viering.

Je kunt je haast niet voorstellen dat die drukke Eperweg ooit een zandweg is geweest. Het is leuk om de oude plaatjes te zien met het zicht op de kerktoren van Heerde of huize de Witte (onze huidige overburen), waar nu de Herbergier in is gevestigd. Achter dat huis in de bocht ligt dus ons huis. Het grappige van internet is dat je veel oude prenten kunt vinden. In de S-bocht (vlakbij ons huis dus) vind je ook twee prachtige panden van onze bijna (overburen), die er lang staan. Huize de Geere en een monumentale pand dat op dit moment te koop staat.

Als je met ons huis in de rug naar linksaf slaat, ga je dus verder de Keuterstraat in. Uiteindelijk kom je dan bij de Bonenburgerbrug en natuurlijk ook de Bonenburg uit. Het is maar een paar honderd meter lopen, maar de historie komt je al wandelend tegemoet.

Van Heerde zijn veel oude  foto's te vinden. Of het nu gaat om de dorpsstraat of bijvoorbeeld de beeldbepalende hervormde Johanneskerk. Grappig is dat als je schuin in de zogenaamde S-bocht bij ons huis de Oldekampseweg neemt, je op het prachtige fietspad terecht komt, dat over het oude spoor is gelegd. Over de spoorlijn langs de Oldekampseweg vond ik ook nog een oude foto: de spoorwegovergang.  De kleine boerderij en het spoor zijn verdwenen. Het oude stationsgebouw in het dorp herinnert nog aan het boemeltreintje dat voorheen van Apeldoorn naar Zwolle liep: het bronnenlijntje werd het genoemd. Alleen de oude station gebouwen herinneren er nog aan. Het spoor is volledig verdwenen.  

Een mooi beeld van het oude Heerde vind je ook terug op onderstaand schilderij van het Heerde van 1870. Een blik op het verleden.

Vanmorgen dus dat gebied ingegaan. Vanuit dat betekent dat dus: rechtsaf richting Bonenburg en vervolgens het Apeldoornskanaal oversteken. Na het drukke kruispunt na de brug over het kanaal is de rust en stilte daar.  Het Markluiderpad is een route van ongeveer 10 kilometer en start eigenlijk in Veessen, maar… je kunt natuurlijk overal instappen. Voor mij begint de wandeling bij Borchgrave. Een plek de al in 1664 bestond, maar waarvan het huis in de Hollandse oorlog ron 1670 werd vernietigd.  Rond 1800 werd er weer een nieuw landhuis neergezet.  Om eerlijk te zijn ben ik meer onder de indruk van de tuin. Het is een bloemenrijk geheel met een prachtige vijver. 

De wandeling vervolg ik over de Borchgraveweg, terug naar het kanaal en langs allerlei tuinderijen. De Klompenpaden app meldt dat rond 1950 de tuinders vanuit Zwolle zijn neergestreken. De route is vervolgens prachtig. Over de verlaten weggetjes en door grasland loop je langs een van weteringen. De vogels roeren zich, er zijn ooievaars en reigers en de roofvogels laten zich ook goed horen. Vlakbij de IJssel staat villa bakhuis. De oorspronkelijke boerderij is lang geleden afgebrand. Er staat een ijzeren frame (als kunstwerk) met de vorm en contouren van het oorspronkelijke pand. 

Het laatste deel gaat onder de dijk langs, door het grasland langs d wetering en de route leidt langs Gulbroek (waar  je op vrijdag en zaterdag blijkbaar blauwe bessen mag plukken). De wandeling is voorbij voordat ik er erg in heb. Uiteindelijk iets van 12 kilometers afgelegd. Meer dan de moeite waard en zeker voor herhaling vatbaar!

Ik ken de Renderklippen al vanaf mijn vroege jeugd. Als kind mocht ik elke zomer met mijn ouders afreizen naar de Veluwe, waar het zomerhuisje van mijn grootouders stond: landgoed Tongeren. Prachtig. Vlak bij de tongerense heide. De vele jaarlijkse fietstochten over de (toen nog) schelpenpaden leidden steevast ook 1 of 2 keer naar de Renderklippen bij Heerde. In mijn herinnering was het een grootse open vlakte, met wat heuvels: uitgestrekte heide, zover het oog wilde zien en natuurlijk (toen ook al) de schaapskudde.

Met onze komst naar Heerde en het op loop of fietsafstand liggen van deze klippen, ontkom je er niet aan om ze regelmatig te bezoeken. Je kunt er (gelukkig zou ik willen zeggen) gewoon niet om heen. Om niet te zeggen dat we er dagelijks naar toe, langs of overheen fietsen. Iets minder groots dan in mijn vroege herinneringen, maar…. 

nog steeds indrukwekkend: vergezichten, heide omzoomd door een duidelijke bosrand. Om de drukte te ontlopen afgelopen week bij nacht en ontij (lees: vlak voor zonsopgang) samen met dochter- en vrouwlief de hei op. Je komt op een verdwaalde fotograaf na, geen mens tegen. Hoewel… de schaapskudde is ook al vroeg met de herder op pad. Het natuurschoon is indrukwekkend, er hangt een nevel over de heide als de zon langzaam boven de bomen opkomt en de paarse heide van een goddelijke schoonheid voorziet. Woorden voegen niets toe… beelden zijn er te over. De steeds in kracht toenemende zon: een echte hot spot.